Άγχος: Ψυχογενής Κατασκευή ή Θεμελιώδες Συναίσθημα;
Το άγχος αποτελεί ένα από τα πιο συχνά αναφερόμενα ψυχολογικά φαινόμενα στον σύγχρονο κόσμο. Παρά την ευρεία διάδοσή του, εξακολουθεί να δημιουργεί σύγχυση ως προς τη φύση και τη λειτουργία του. Συχνά συγχέεται με τον φόβο - ένα βασικό, εξελικτικά καθορισμένο συναίσθημα που σχετίζεται με την επιβίωση. Σε αντίθεση, ωστόσο, με τον φόβο, ο οποίος ενεργοποιείται ως απάντηση σε πραγματικό και άμεσο κίνδυνο, το άγχος συνήθως προκύπτει από νοητικές προβολές πιθανού κινδύνου, γεγονός που εγείρει το ερώτημα: είναι το άγχος φυσικό, ή ένα ψυχολογικό κατασκεύασμα του ανθρώπινου νου;
Η γνωσιακή-συμπεριφορική προσέγγιση ερμηνεύει το άγχος ως αποτέλεσμα γνωστικών διαστρεβλώσεων, όπως η υπερ-γενίκευση, η καταστροφολογία ή η αυθαίρετη ερμηνεία γεγονότων. Σε αυτή την οπτική, το άγχος δεν είναι μια αντικειμενική αντίδραση στο περιβάλλον, αλλά ένα προϊόν της αντίληψης και ερμηνείας του υποκειμένου. Η ψυχανάλυση αντίστοιχα, ερμηνεύει το άγχος ως ένδειξη εσωτερικών συγκρούσεων ανάμεσα σε επιθυμίες, κανόνες και κοινωνικές προσδοκίες.
Εξελικτικά, κάποιος βαθμός άγχους θα μπορούσε να θεωρηθεί προσαρμοστικός, καθώς ενισχύει την εγρήγορση και προετοιμάζει για δράση. Ωστόσο, το χρόνιο και δυσλειτουργικό άγχος, όπως αυτό που βιώνεται μαζικά στις δυτικές κοινωνίες, φαίνεται να υπερβαίνει τις βιολογικές ανάγκες και να σχετίζεται κυρίως με τον σύγχρονο τρόπο ζωής: την υπερπληροφόρηση, την έλλειψη ελέγχου, τις συνεχείς απαιτήσεις και τον ανταγωνισμό.
Το άγχος δεν αποτελεί ένα απλό ή φυσικό συναίσθημα όπως ο φόβος ή η χαρά, αλλά μια σύνθετη ψυχολογική κατασκευή, βαθιά επηρεασμένη από κοινωνικούς, γνωστικούς και υπαρξιακούς παράγοντες. Αναγνωρίζοντας αυτή τη φύση του άγχους, μπορούμε να το προσεγγίσουμε όχι ως κάτι που πρέπει απλώς να ''αντέξουμε'', αλλά ως δείκτη μιας ανάγκης για εσωτερική και εξωτερική αναπροσαρμογή.
Άγχος: Το Πολιτισμένο Βασανιστήριο του Ανθρώπου.
Ο άνθρωπος είναι ίσως το μοναδικό ον στη φύση που καταφέρνει να δημιουργήσει τη δική του δυστυχία - και να τη βαφτίσει ''πρόοδο''. Στη δυτική κοινωνία του 21ου αιώνα, το άγχος δεν είναι απλώς παρόν. Είναι θεσμοθετημένο, κοινωνικά αποδεκτό, ακόμη και αναμενόμενο. Αν δεν έχεις άγχος, θεωρείσαι αφελής, ''εκτός πραγματικότητας''. Όμως, τι πιο παράλογο από το να υποφέρεις εξαιτίας στόχων που εσύ ο ίδιος δεν επέλεξες, για μια ζωή που σου επέβαλαν;
Αν το δούμε ψυχρά, το άγχος είναι δημιούργημα του νου μας. Δεν είναι βασικό συναίσθημα. Τα βασικά συναισθήματα είναι: ο φόβος, η χαρά, η λύπη και η οργή. Το άγχος είναι μια νοητική ψευδαίσθηση μελλοντικού κινδύνου, μια προβολή σε κάτι που δεν έχει συμβεί- και που πιθανότατα δεν θα συμβεί ποτέ. Κι όμως, ο άνθρωπος, παγιδευμένος στη λογική της διαρκούς προόδου, ζει κυριευμένος από αυτό το φάντασμα.
Έχουμε φτάσει στο σημείο όπου ο άνθρωπος τρέχει για να προλάβει πράγματα που δε χρειάζεται, για να εντυπωσιάσει ανθρώπους που δεν εκτιμά, μέσα από ρόλους που δεν τον εκφράζουν. Η τεχνολογία υποτίθεται πως θα μας ελευθέρωνε - αντίθετα, απλώς αύξησε την ταχύτητα με τ ην οποία μας καταναλώνει η ίδια η καθημερινότητά μας. Τώρα, δεν έχουμε χρόνο ούτε να σκεφτούμε αν αυτό που κάνουμε έχει νόημα. Το σημαντικό είναι να μη μείνεις πίσω. Να είσαι ''παραγωγικός''. Να έχεις ''στόχους''. Να κάνεις ''καριέρα''.
Και φυσικά, να έχεις άγχος. Αν δεν αγχώνεσαι, δεν προσπαθείς αρκετά, δεν αξίζεις. Αυτή είναι η νοσηρή αλυσίδα που αποκαλούμε ''σύγχρονη ζωή''.
Ο Παράλογος Άνθρωπος
Πόσο ειρωνικό: ο άνθρωπος, που κατάφερε να τιθασεύσει τη φύση, να πετάξει στο διάστημα, να διαβάσει το DNA του, δεν έχει μάθει να κάθεται 5 λεπτά με τον εαυτό του χωρίς να αισθάνεται ενοχή ή πανικό. Αντί να απλουστεύει, περιπλέκει. Αντί να εμβαθύνει, αποσπάται. Αντί να ζει, διαχειρίζεται. Το άγχος δεν είναι πια μηχανισμός προστασίας. Είναι μηχανισμός αυτοκαταστροφής. Το δημιούργησε η υπερσύνθετη, υπερφιλόδοξη, υπερκαταναλωτική κουλτούρα μας και το πουλάει ξανά πίσω σε εμάς ως κάτι το ''φυσιολογικό''. Ας το πούμε ξεκάθαρα: το χρόνιο άγχος δεν είναι φυσικό. Είναι παράγωγο συλλογικής ανοησίας.
Η Έξοδος από την Παράνοια
Η λύση δεν βρίσκεται στην αποδοχή του άγχους ως ''μέρος της ζωής'', αλλά στην αμφισβήτηση των προϋποθέσεων που το παράγουν. Θέλει θάρρος να μην ακολουθήσεις. Να πεις ''όχι'' στο ρυθμό που επιβάλλεται απ' έξω. Να σκεφτείς ποια ζωή είναι δική σου και ποια σου φόρεσαν. Θέλει αλήθεια - και λίγη επανάσταση.
Η ψυχολογία μας έχει δώσει εργαλεία:
- Γνωσιακή θεραπεία για να αποδημήσεις τις σκέψεις - παγίδες.
- Ενσυνειδητότητα για να σταματήσεις να ζεις στο αύριο.
- Υπαρξιακή κατεύθυνση για να αναζητήσεις νόημα πέρα από νούμερα, στόχους και likes.
- Χαλάρωση, φύση, σιωπή, όχι ως πολυτέλειες, αλλά ως επανασύνδεση με την ανθρώπινη ουσία.
Αλλά πάνω από όλα, χρειάζεται μια νέα στάση ζωής. Ένα εσωτερικό ''όχι'' στο παράλογο. Μια ησυχία μέσα στον θόρυβο. Μια αποφασιστικότητα να μην είσαι άλλος ένας άψυχα παραγωγικός, αγχωμένος κρίκος σε μια αλυσίδα που κανείς δεν θυμάται γιατί φτιάχτηκε.
Ο άνθρωπος δημιούργησε το άγχος του. Μπορεί και να το αποδομήσει. Το ερώτημα είναι: θα τολμήσει να μείνει έξω από το κοπάδι;
Add comment
Comments