Η Ανάγκη Επιστροφής στα Ήθη και Έθιμα των Αρχαίων Ελλήνων: Μια Κριτική Ματιά στη Χριστιανική Παρέμβαση

Η Ελλάδα είναι μια χώρα που κουβαλά στην ψυχή της τον απόηχο ενός από τους πιο φωτεινούς πολιτισμούς στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ο αρχαίος ελληνικός κόσμος, με τα φιλοσοφικά του θεμέλια, τη βαθιά του ηθική και την εκλεπτυσμένη του αισθητική, δεν αποτέλεσε μόνο τη μήτρα της Δημοκρατίας και της επιστήμης, αλλά και έναν πλούσιο πνευματικό κόσμο όπου το ανθρώπινο πνεύμα υψωνόταν προς το θείο μέσω της λογικής, της αρετής και της εναρμόνισης με τη φύση.

Ωστόσο, η μακραίωνη παράδοση του ελληνικού κόσμου υπέστη βίαιη διακοπή με την είσοδο του χριστιανισμού, μιας θρησκείας που όχι μόνο δεν αναπτύχθηκε οργανικά εντός του ελληνικού πολιτισμού, αλλά επιβλήθηκε πολλές φορές με τη βία, τη φίμωση και την καταστροφή.

Η σύγκρουση δύο κοσμοαντιλήψεων

Ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός ήταν κατά βάση κοσμοκεντρικός και ανθρωποκεντρικός. Οι θεοί του Ολύμπου είχαν ανθρώπινα χαρακτηριστικά· δεν απαιτούσαν υποταγή, αλλά αρμονία. Η ηθική ήταν αποτέλεσμα ελεύθερης επιλογής και καλλιέργειας της αρετής. Αντίθετα, ο χριστιανισμός εισήγαγε μια θεοκεντρική και ενοχική κοσμοαντίληψη, όπου η ζωή στον κόσμο θεωρούνταν δευτερεύουσα, σχεδόν αμαρτωλή, μπροστά στην υπόσχεση της «αιώνιας ζωής».

Η σύγκρουση αυτή δεν ήταν μόνο ιδεολογική. Ήταν και ιστορικά βίαιη.

Ιστορικά γεγονότα που μαρτυρούν την καταστολή

• Το κλείσιμο της Ακαδημίας του Πλάτωνα (529 μ.Χ.): Ο Ιουστινιανός, βυζαντινός αυτοκράτορας και ένθερμος χριστιανός, έκλεισε τη Νεοπλατωνική Ακαδημία της Αθήνας, κηρύσσοντας ουσιαστικά το τέλος της φιλοσοφικής σκέψης που δεν ήταν συμβατή με τη χριστιανική πίστη.

• Καταστροφή αρχαίων ναών και βιβλιοθηκών: Με την υποστήριξη της Εκκλησίας, πολλοί αρχαιοελληνικοί ναοί μετατράπηκαν σε εκκλησίες ή καταστράφηκαν. Η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, σύμβολο της γνώσης και της επιστήμης, κάηκε επανειλημμένα σε περιστατικά που συνδέονται με θρησκευτικούς φανατισμούς. Ο φιλόσοφος Πορφύριος, ένας από τους μεγάλους υπερασπιστές της ελληνικής φιλοσοφίας, είδε τα έργα του να καίγονται με αυτοκρατορική διαταγή.

• Δολοφονία της Υπατίας (415 μ.Χ.): Η Υπατία, φιλόσοφος, μαθηματικός και αστρονόμος, δολοφονήθηκε άγρια από χριστιανούς φανατικούς στην Αλεξάνδρεια επειδή αντιπροσώπευε τη συνέχεια του ελληνικού πνεύματος και της επιστήμης. Η θανάτωσή της θεωρείται εμβληματική για την επιβολή του χριστιανισμού επί του ελληνορωμαϊκού κόσμου.

• Κατάργηση των Ολυμπιακών Αγώνων (393 μ.Χ.): Ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α΄, με νόμους κατά των "ειδωλολατρικών" πρακτικών, διέταξε το τέλος των Ολυμπιακών Αγώνων, ενός θεσμού που ένωνε τους Έλληνες επί αιώνες με βάση την τιμή στους θεούς, το σώμα και το πνεύμα.

Η ιστορική ρήξη

Η πνευματική και πολιτιστική συνέχεια του ελληνισμού διακόπηκε βίαια με την εμφάνιση και την επιβολή του χριστιανισμού ως κρατικής θρησκείας από τα τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ. και εξής. Ενώ η αρχαία ελληνική σκέψη βασιζόταν στη φιλοσοφική αναζήτηση, την ελευθερία της συνείδησης και την αισθητική συμφιλίωση με το φυσικό και θείο, η νέα θρησκεία προώθησε μια δογματική και εξουσιαστική κοσμοαντίληψη.

Ιστορικά γεγονότα και πρωτογενείς πηγές

1. Απαγόρευση των Εθνικών Θρησκειών – Θεοδόσιος Α΄ (Codex Theodosianus)

Με σειρά διαταγμάτων από το 391 έως το 395 μ.Χ., ο Θεοδόσιος Α΄ απαγόρευσε τη λατρεία στους παλαιούς θεούς, διέταξε την κατάσχεση των ναών και απαγόρευσε τις θυσίες.

📜 Codex Theodosianus 16.10.12 (έτος 391 μ.Χ.):
«Nullus omnino se immolationibus mancipet... Temples shall be closed...»
(«Κανείς δεν θα επιτρέπεται πλέον να προσφέρει θυσίες… Οι ναοί πρέπει να κλείσουν…»)

2. Κατάργηση Ολυμπιακών Αγώνων – Ζώσιμος (Νεώτερη Ιστορία)

Ο ιστορικός Ζώσιμος, παγανιστής και νοσταλγός του ελληνορωμαϊκού κόσμου, αναφέρει ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες καταργήθηκαν το 393 μ.Χ. με διαταγή του Θεοδοσίου Α΄, ως μέρος της ευρύτερης εκστρατείας κατά του εθνισμού.

📜 Ζώσιμος, Historia Nova, βιβλίο 4
«Καὶ τοὺς ἀγῶνας κατέλυσεν ὡς ἐπιλήσμονας θείας χάριτος…»

3. Καταστροφή Ναών – Σωκράτης Σχολαστικός (Εκκλησιαστική Ιστορία)

Ο εκκλησιαστικός ιστορικός Σωκράτης Σχολαστικός περιγράφει την καταστροφή του Σεραπείου στην Αλεξάνδρεια το 391 μ.Χ., με εντολή του πατριάρχη Θεόφιλου και την υποστήριξη του Θεοδοσίου.

📜 Σωκράτης Σχολαστικός, Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία, Βιβλίο Ε΄, κεφ. 16:
«Ὁ ναὸς τοῦ Σεράπιδος κατεδαφίσθη... καὶ τὰ εἴδωλα συνετρίβησαν.»

4. Δολοφονία Υπατίας – Ιωάννης Νικίου (Χρονικόν)

Ο Ιωάννης Νικίου, Αιγύπτιος χριστιανός χρονικογράφος, περιγράφει με ενθουσιασμό τον βίαιο θάνατο της φιλοσόφου Υπατίας από χριστιανούς φανατικούς, υπό την υποστήριξη του πατριάρχη Κύριλλου.

📜 Ιωάννης Νικίου, Χρονικόν, κεφ. 84.87-103:
«Την έσυραν στους δρόμους και την κατακομμάτιασαν… Δόξα στον Κύριο που κατέστρεψε το όργανο του Σατανά.»

5. Κλείσιμο της Ακαδημίας του Πλάτωνα – Προκλος, Μαρίνος (Βίος Πλωτίνου)

Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός (529 μ.Χ.), με διάταγμά του, έκλεισε τις φιλοσοφικές σχολές των Αθηνών, χαρακτηρίζοντας τις διδασκαλίες ως «ειδωλολατρικές».

📜 Μαρίνος, Βίος Πρόκλου, §36:
«Ἡ Ἀκαδημία ἐσφραγίσθη ὑπὸ βασιλικῆς ἐντολῆς... καὶ οἱ σοφοὶ ἐξορίσθησαν.»

Η έντονη και συστηματική προσπάθεια αποκοπής του ελληνισμού από τις φιλοσοφικές και θρησκευτικές του ρίζες δεν υπήρξε ούτε "πνευματική μετάβαση", ούτε "εξέλιξη", αλλά πολιτισμική και πνευματική γενοκτονία. Ο ελληνικός κόσμος δεν μεταμορφώθηκε ομαλά – υποτάχθηκε και φίμωσε τις φωνές του υπό τον φανατισμό μιας νέας εξουσιαστικής θεολογίας.

Το αποτέλεσμα ήταν η απώλεια της μνήμης, η αντικατάσταση της αρετής με την ενοχή, και της φιλοσοφίας με το δόγμα.

Η ανάγκη επιστροφής

Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, η επιστροφή στον πυρήνα του ελληνικού πνεύματος είναι πράξη αποκατάστασης και αυτογνωσίας. Όχι για να "λατρεύσουμε" εκ νέου τους Ολύμπιους θεούς, αλλά για να ανακτήσουμε την αυτονομία της σκέψης, τη λογική αντίληψη του κόσμου, την ηθική καλλιέργεια μέσω της αρετής, και τη σύνδεση με τη φύση και την κοινότητα – στοιχεία που εκτοπίστηκαν και παραποιήθηκαν.

Όπως έγραφε ο Πλάτων στην Πολιτεία:

📜 «Πρέπει να στρέψουμε την ψυχή προς το φως του αληθινού…»

Η επιβολή του χριστιανισμού στην ελληνική κοινωνία δεν ήταν μια ειρηνική ή πνευματική μετάβαση, αλλά μια συστηματική αποδόμηση ενός ολόκληρου πολιτισμικού πλαισίου που είχε τις ρίζες του στην ελευθερία της σκέψης, τον ορθό λόγο, την αισθητική καλλιέργεια και την ατομική αρετή.

Ο αρχαίος ελληνισμός δεν είχε ανάγκη "λύτρωσης", ούτε προσέφερε δόγμα· πρόσφερε παιδεία, φιλοσοφία, κοινότητα και καλλιέργεια ψυχής. Ο χριστιανισμός, αντίθετα, βασίστηκε σε μια εβραϊκή θεολογική παράδοση, με έμφαση στον φόβο του Θεού, την υπακοή και την εξαγορά της "αμαρτίας" μέσω πίστης, υποταγής και μεταμέλειας. Δεν γεννήθηκε στην Ελλάδα, ούτε μεταφέρει ελληνική ψυχοσύνθεση – ούτε στον μύθο, ούτε στη θεολογία, ούτε στην πολιτισμική του βάση. Η ίδια η Καινή Διαθήκη, άλλωστε, όχι μόνο δεν γράφτηκε από Έλληνες στο πνεύμα του ελληνισμού, αλλά περιέχει ρητές επιθέσεις εναντίον των Ελλήνων:

📜 Παύλος, Πρώτη προς Κορινθίους 1:22-23:

«Επειδή οι Ιουδαίοι σημείον αιτούνται και οι Έλληνες σοφία ζητούσι· εμείς όμως κηρύττομεν Χριστόν εσταυρωμένον… εις Έλληνας μωρίαν.»

Για τον χριστιανισμό, η σοφία των Ελλήνων θεωρείται μάταιη και επικίνδυνη. Η ελεύθερη σκέψη ήταν πλάνη· το αρχαιοελληνικό «γνώθι σαυτόν» θεωρήθηκε υπερηφάνεια· το σώμα, που στηρίχθηκε ως σύμβολο του κάλλους, έγινε ακάθαρτο· και η ελληνική λέξη «Έλληνας» κατέληξε στον ύστερο Μεσαίωνα να σημαίνει ειδωλολάτρης ή αιρετικός.

📜 Ιωάννης Χρυσόστομος, Κατά Ελλήνων, Λόγος Α΄:
«Πάντες οι Έλληνες τυφλοί, μωροί και δαιμονόληπτοι ήσαν…»

Πώς, λοιπόν, είναι δυνατόν σήμερα να αυτοαποκαλούνται οι ορθόδοξοι πιστοί ως "Έλληνες χριστιανοί", όταν το ίδιο το δόγμα που ακολουθούν θεωρεί τον ελληνισμό πλάνη, την σοφία του μωρία, και τη λατρεία των θεών του δαιμονολατρία;

Η απάντηση είναι ιστορική και πολιτική: ο όρος «Έλλην» απογυμνώθηκε από το πολιτισμικό και πνευματικό του περιεχόμενο και κατέληξε να δηλώνει απλώς έναν "υπήκοο του ελληνικού κράτους", χωρίς σχέση με το πνεύμα του Πλάτωνα, του Πυθαγόρα, του Σοφοκλή ή του Ηράκλειτου. Ένας τέτοιος "Έλληνας" μπορεί να απαρνιέται τη φιλοσοφία, να αρνείται τη λογική, να εχθρεύεται τη φύση, και να φοβάται τον θεό του – όλα στοιχεία αντιθετικά προς την ελληνική ταυτότητα.

Η διατήρηση αυτής της διπλής ταυτότητας δεν είναι αθώα· είναι το αποτέλεσμα μιας επιτυχούς στρατηγικής αλλοίωσης και υποδούλωσης που ξεκίνησε από την ύστερη αρχαιότητα και συνεχίστηκε μεθοδικά στο Βυζάντιο και το νεότερο κράτος.

Αν θέλουμε, λοιπόν, να τιμούμε τον τίτλο του Έλληνα, δεν αρκεί να τον φέρουμε λόγω καταγωγής ή γεωγραφίας. Πρέπει να τον αξιώνουμε μέσα από τις πράξεις, τις ιδέες και τις αξίες που τον καθόρισαν διαχρονικά: τη φιλοσοφία, την ελευθερία, την αναζήτηση της αλήθειας, τη συμφιλίωση με τη φύση και το κάλλος, την αρετή και την αυτογνωσία.

Και το πρώτο βήμα γι’ αυτήν την αποκατάσταση, είναι η συνειδητοποίηση ότι δεν μπορεί να είναι κάποιος ταυτόχρονα Έλληνας και πνευματικά υποταγμένος σε μια θρησκεία που γεννήθηκε για να τον σβήσει.